ตองแห้งหิน ๑

Hedyotis macrophylla Wall. ex Wight et Arn.

ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่มขนาดเล็ก กิ่งและลำต้นรูปทรงกระบอกหรือเป็นสันคล้ายสี่เหลี่ยม มีปีก ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปใบหอกกว้างหรือรูปไข่ หูใบระหว่างก้านใบปลายแยกเป็นแฉกคล้ายหวี มี ๑๑-๒๓ แฉก มีขนสาก ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ดอกสีขาว ผลแบบผลแห้งแยกแล้วแตก รูปทรงรี เมล็ดขนาดเล็ก รูปทรงสามเหลี่ยม เว้าด้านข้างขั้ว นูนหรือแบนด้านตรงข้าม แต่ละช่องมี ๑๐-๒๐ เมล็ด

ตองแห้งหินชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม สูง ๑๕-๕๐ ซม. โคนต้นแข็งคล้ายมีเนื้อไม้ กิ่งและลำต้นรูปทรงกระบอกหรือเป็นสันคล้ายสี่เหลี่ยม มีปีก เกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปใบหอกกว้างหรือรูปไข่ กว้าง ๓-๕ ซม. ยาว ๘-๑๒ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนมนกลม รูปลิ่ม หรือสอบเรียว ขอบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างบางกึ่งอวบน้ำ เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน มีปุ่มเล็กถึงค่อนข้างสาก เส้นแขนงใบข้างละ ๔-๗ เส้น ก้านใบยาว ๑-๒.๕ ซม. หูใบระหว่างก้านใบปลายแยกเป็นแฉกคล้ายหวี มี ๑๑-๒๓ แฉก มีขนสาก

 ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ก้านช่อดอกสั้นมากหรือไร้ก้าน ดอกสีขาว มีแบบเดียว คือ ดอกที่มีเกสรเพศผู้และเกสรเพศเมียอยู่ระดับเดียวกัน ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แต่ละแฉกรูปสามเหลี่ยมแคบถึงรูปขอบขนาน กว้าง ๐.๕-๐.๖ มม. ยาว ๑.๒-๑.๗ มม. ปลายแหลม ตั้งตรง มีขน กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๑-๑.๘ มม. ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่ กว้าง ๐.๓-๐.๕ มม. ยาว ๐.๘-๑ มม. ปลายแหลม ด้านนอกมีขนที่ปลายกลีบ ด้านในมีขนอุยประปรายที่หลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้ ๔ เกสร ก้านชูอับเรณูยาว ๐.๓-๐.๕ มม. อับเรณูรูปขอบขนาน ยาว ๐.๕-๐.๗ มม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑๐-๓๐ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียยาว ๑.๕-๒ มม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก ยาว ๐.๒-๐.๓ มม.

 ผลแบบผลแห้งแยกแล้วแตก รูปทรงรี กว้างและยาว ๑-๑.๕ มม. ผนังหนา มีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล เมล็ดขนาดเล็ก รูปทรงสามเหลี่ยม เว้าด้านข้างขั้ว นูนหรือแบนด้านตรงข้าม แต่ละช่องมี ๑๐-๒๐ เมล็ด

 ตองแห้งหินชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคใต้ พบตามป่าดิบชื้นหรือป่าดิบแล้ง ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๕๐-๖๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนตุลาคมถึงมีนาคม ในต่างประเทศพบที่ลาวและมาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตองแห้งหิน ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Hedyotis macrophylla Wall. ex Wight et Arn.
ชื่อสกุล
Hedyotis
คำระบุชนิด
macrophylla
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel
- Wight, Robert
- Arnott, George Arnott Walker
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel (1786-1854)
- Wight, Robert (1796-1872)
- Arnott, George Arnott Walker (1799-1868)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.คณิต แวงวาสิต